İSTANBUL (AA) – ÇİĞDEM ALYANAK – Türk Deniz Araştırmaları Vakfınca (TÜDAV) yapılan araştırmada, Akdeniz'de endemik ve nesli kritik düzeyde tehdit altında çift kabuklu bir yumuşakça olan pinaların sayılarının, bulaşıcı bir parazit nedeniyle son yıllarda ciddi bir düşüş gösterdiği belirlendi.
Türkiye'de 20 yılı aşkın süredir denizlerinde araştırma, koruma ve eğitim amaçlı çalışmalar yapan TÜDAV, ülkedeki pina popülasyonlarının coğrafi dağılımı, salgının yaygınlığı ve bu konuda yapılabileceklerin ele alındığı online çalıştay düzenledi.
Marmara Denizi, Ege ve Akdeniz'den yaklaşık 50 uzman akademisyen, dalgıç ve balıkçının katıldığı çalıştayda, pina hastalıkları, pinaların Türkiye'de Marmara, Ege ve Akdeniz sahillerindeki popülasyon dağılımları ile derinlik dağılımları, son yıllarda gözlemlenmiş popülasyonun durumu ile değişimleri değerlendirildi. Söz konusu sorunlar ele alındıktan sonra yapılabilecek müdahaleler, projeler ve bunların fizibilitesi tartışıldı.
Çalıştay sonunda, Ege ve Akdeniz'in aksine Çanakkale Boğazı hariç Marmara Denizi'nde toplu ölümlerin görülmediği, Marmara Denizi'nde toplu ölümlerin görülmemesinin sebebinin ise bu parazitin düşük sıcaklığa ve tuzluluğa toleransının olmaması olarak değerlendirildi.
TÜDAV, çalıştay sonrası pinalarla ilgili şu öneri ve değerlendirmelerde bulundu:
"Parazit, İspanya'dan Türkiye'ye kadar bütün Akdeniz ülkelerini etkilemekte ve parazitin sebep olduğu salgının ülkemizde de uzun süreli olarak izlenmesi gerekmektedir. Kirlenmenin önlenmesi, kıyısal alanda balıkçı ağlarının pina bulunan alanlarda atılmaması ve teknelerin demir atarken deniz çayırı ve pina olan bölgelere demirlememesi için çaba göstermemiz gerekmektedir.
Ülkemiz sularında koruma altında olan pinaların toplu ölümü ekosistemdeki değişimleri anlamamız ve bundan sonraki değişimleri tahmin etmemiz için önem taşımaktadır. Akdeniz havzasında Pinna nobilis, Pinna rudis ve Atrina fragilis olarak üç türün hastalıktan ne oranda etkilendiği bilinmemektedir. Bu nedenle bütün denizlerimizde uzun süreli izleme çalışmaları şarttır. Diğer yandan son yıllarda Akdeniz'in deniz suyu sıcaklıklarındaki yükselmenin bu parazitin yayılmasını artırıp artırmadığı da ayrı bir inceleme konusu olarak önümüzde durmaktadır."
– 2019'dan itibaren nesli kritik düzeyde tehdit altında
Pinaların sayılarında 2016 yılında ortaya çıkan bir salgından dolayı çok ciddi bir düşüş yaşandı. Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) durumu, 2019'dan itibaren nesli kritik düzeyde tehdit altında (CR) olarak belirledi.
Bu salgının sebebinin ise sadece pinaların ölümüne sebebiyet verdiği bilinen "Haplosporidium pinnae" adlı bir parazitten kaynaklandığı tespit edildi.
Parazit, pinaların kabuklarını kapatmasına engel oluyor veya yavaşlatıyor. Kabuklarını kapatmasını sağlayan organlarını zayıflatırken pinada enfekte şişik kistler oluşturuyor. Parazitlerin zamanla pinalarda organ yetmezliği dolayısıyla açlığa yol açtığı biliniyor.
– Pinaların özellikleri
Deniz tabanına bağlı, yarı gömülü bir şekilde en fazla 50 yıl yaşadıkları bilinen pinaların boyları en fazla 120 santimetreyi buluyor.
Yaşam alanları 0,5 metreden 60 metreye kadar uzanan pinaların beslenmeleri, suyu süzerek içindeki organik maddelerle oluyor. Pinalar, genellikle Akdeniz’e endemik bir deniz çayırı türü olan Posidonia oceanica habitatlarında yaşamayı tercih ediyor. Bunun sebebi ise deniz çayırlarının pinaları akıntının sürüklemesinden kurtarması ve habitatlarında bol miktarda organik madde (detritus) bulundurmaları.
– Antik Mısır ve Roma dönemlerinden beri insanlar tarafından tüketiliyor
Pinalar, antik Mısır ve Roma dönemlerinden beri insanlar tarafından kullanılıyor ve tüketiliyor.
Antik çağda insanların pinaların deniz tabanına tutunmak için kullandıkları bisüs (bir çeşit zamk) ipliklerini tekstilde kullandığı biliniyor.
Günümüzde ise kirlenmeden, gemilerin pina habitatlarına demirlemesinden, trol balıkçılığından ve kaçak avcılıktan popülasyonları tahrip ediliyor.
