ABUJA (AA) – Yüzyıllar boyunca Batılı sömürge yönetimi altında yaşayan Afrika topraklarında birçok bağımsızlık hareketi varlık gösterdi.
15. yüzyılda Portekiz, İspanya ve Hollanda ile başlayan sömürge dönemi, 16. yüzyılda İngiliz ve Fransızların dahil olmasıyla devam etti. 20. yüzyıla kadar devam eden sömürge düzenine karşı kıtanın birçok yerinde bağımsızlık ve özgürlük mücadelesi ortaya çıktı.
Bu mücadelede Afrikalıların dirayeti ve azmi kadar onları örgütleyen ve halkları için verdikleri mücadelede büyük bedeller ödeyen liderlerin de önemli bir payı oldu.
Doğu Afrika ülkelerinden Tanzanya'da Julius Nyerere, Kenya'da Dedan Kimathi, Güney Afrika'da Nelson Mandela, Gana'da Dr. Kwame Nkrumah, Senegal'de Şeyh Ahmadou Bamba Mbacke ve Nijerya'da da Abubakar Tafawa Balewa bu liderlerden sadece birkaçı olarak öne çıkıyor.
– Tanzanya'nın ve Afrika'nın bağımsızlığı için mücadele eden öğretmen Nyerere
Hayatının önemli bir kısmını ülkesinin ve Afrika'nın bağımsızlığını kazanması için harcayan Tanzanyalı siyasetçi ve fikir adamı Julius Nyerere, Tanzanya’nın elde ettiği bağımsızlıkta en büyük pay sahibi olan kişiler arasında yeralıyor.
Tanganika Afrika Ulusal Birliği'ni 1954'te kuran ve İngiltere'den bağımsızlığını alan Tanganika'nın ilk başbakanı olan Nyerere, Tanganika Cumhuriyeti'nin Zanzibar adaları ile 1964'te birleşmesi sonrası kurulan Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti’nin 21 yıl devlet başkanlığını yürüttü.
Aynı zamanda 1963'te kurulan Afrika Birliği Örgütü'nün de kurucularından olan Nyerere, Tanzanya, Kenya ve Uganda'nın Doğu Afrika Federasyonu çatısı altında toplanmasını istediyse de başarılı olamadı.
“Mwalimu ” yani öğretmen olarak tanınan Nyerere, ülkesinde farklı etnik grupları birleştirmek için Svahili dilinden faydalandı.
Gösterişten uzak, sade yaşantısıyla bilinen Nyerere, Namibya, Güney Afrika, Zimbabve, Mozambik ve Angola'nın bağımsızlık mücadelesine verdiği destekle uluslararası bir prestij kazandı.
Nyerere, Mozambik Kurtuluş Cephesi (FRELIMO), Güney Afrika'da Afrika Ulusal Kongresi (ANC), Pan Afrika Kongresi (PAC) ve Zimbabve'de Afrika Ulusal Birliği (ZANU) gibi örgütlerin kurulmasına destek verdi.
Sadece Afrika'da değil dünyanın her yerinde mazlum halklar için sesini yükselten Nyerere, her zaman Filistin halkının yanında durdu ve İsrail karşıtı tutumuyla ön plana çıktı.
“Ujamaa ” adını verdiği eşitlik, özgürlük ve birlik prensiplerini taşıyan kendi deyimiyle bir tür Afrika sosyalizmini savunan Nyerere, Tanzanya'daki bankaları ve büyük şirketleri milileştirme yoluna gitti.
Yaşadığı dönemde koltuğunu gönüllü olarak bırakan ender Afrikalı liderlerden olan Nyerere, 1999'da yakalandığı kan kanseri yüzünden hayata gözlerini yumdu ve Viktorya Gölü yakınlarındaki kasabasında babasının mezarının yanına gömüldü.
– Irkçılığa karşı adanmış bir hayat: Nelson Mandela
Güney Afrika'da “ulusun babası ” ve “ulusun kurtarıcısı ” olarak adlandırılan Nelson Mandela, ırkçılık ve ayrımcılığa karşı verdiği mücadeleyle sadece Güney Afrika'da değil tüm dünyada tarihe geçen en önemli aktivist ve politikacılar arasında yeraldı.
Apartheid rejime karşı ömrünün sonuna kadar hukuki ve siyasi alanda mücadele eden Güney Afrikalı lider, hukuk eğitimi sonrası 1942'de Güney Afrika tarihinin ilk siyahi avukatı oldu.
Afrika'nın ırkçılığa karşı dönemin en etkin kuruluşlarından biri olan Afrika Ulusal Kongresi'ne (AUK) katılarak siyasi mücadele alanına adım atan Mandela, burada kısa zamanda yükselerek konseyin gençlik örgütlenmesi olan Gençlik Birliğinde Genel Sekreter görevini üstlendi.
Birliğin en büyük hedefi sömürge yönetimine karşı pasif bir hareket başlatmak ve siyahiler arasındaki tepkileri daha etkin hale getirmekti.
1950'de patlak veren işçi grevlerine liderlik eden Mandela, İngili sömürge rejiminin tüm baskılarına rağmen pasif direniş hareketini yıllarca yönetti.
Apartheid rejimin siyasi, hukuki ve sosyal alanda son bulması için mücadele eden Mandela, bağımsızlık ve özgürlük mücadelesinde 27 yıl hapishanede kaldı.
Mandela, 1990'da serbest bırakıldı, 1994'de seçimleri kazanarak Güney Afrika'nın ilk seçilmiş başkanı oldu ve 5 yıl kaldığı görevden kendi isteği ile ayrılarak kurduğu Nelson Mandela Vakfı'nda aktif rol almaya başladı.
Afrika'da yoksulluk, insan hakları, kadın hakları ve salgın hastalıklar alanında çalışmalar yürüten vakıfta ölene kadar emek veren Mandela, 1993'te Nobel Barışı'na layık görüldü.
Güney Afrika'nın ve tüm dünya ülkelerinin ayrımcılığa karşı verdiği mücadelede adını tarihe kazıyan lider 5 Aralık 2013'te hayatını kaybetti.
– Hapishaneden başkanlığa: Bağımsız Gana'nın ilk cumhurbaşkanı
İngiliz sömürgesine karşı yürütülen mücadelede ve Gana'nın bağımsızlığını kazanmasında Dr. Kwame Nkrumah önemli bir paya sahip.
Gana'nın 6 Mart 1957'de bağımsızlığını kazanması sonrası ilk devlet başkanı olan Dr. Nkrumah, küçük bir köyde, yoksul ve okuma yazma bilmeyen bir ailede yetişti.
Dr. Nkrumah, babasını erken yaşta kaybettiği ve mezun olduktan sonra öğretmenliğe başladı.
Yüksek öğrenimine yurt dışında devam eden Dr. Nkrumah, farklı üniversitelerde Güzel Sanatlar, Eğitim Bilimleri ve Felsefe Sanatları alanında eğitim aldı.
Gana'daki özgürlük mücadelesine yurtdışında başlayan Dr. Nkrumah, 1945'te 5. Pan-Afrika Kongresi programını düzenleyerek ABD, Kanada ve İngiltere'de yaşayan Afrikalı öğrencilere liderlik etti.
Dr. Nkrumah, İngiliz sömürgesine karşı kurulan Birleşmiş Altın Sahili Kongresi'ne (UGCC) katılmak için 1947'de Gana'ya döndü ve aynı dönemde kongrenin başkan yardımcılığını yürüttü.
Sömürgeciliğe karşı mücadelede birçok engelle karşılaşan ve hapsedilen Dr. Nkrumah, hapishaneden çıktıktan sonra ülkeyi gezerek 1949'da Kongre Halk Partisini kurdu ve Ganalılara bağımsızlık için mücadele edilmesi gerektiğini anlattı.
Dr. Nkrumah, hapishanedeyken 1952'de yapılan ilk başbakanlık seçiminin galibi olarak hapishaneden çıkarak ülkenin ilk başbakanı oldu.
Gana, Dr. Nkrumah öncülüğünde, 6 Mart 1957'de İngiliz sömürgeciliğinden kurtularak bağımsızlığını kazandı.
Dr. Nkrumah, devlet başkanlığı döneminde ülkenin gelişmesi için farklı bölgelerde okullar açtı ve ülkede okuma yazma oranını artırdı.
Gana'nın gelişmesinde önemli rol oynayan Nkrumah, 1964'de İngilizler tarafından tek parti sistemiyle ülkeyi yönettiği iddiasıyla diktatörlükle suçlandı.
Askeri darbe ile 1966'da iktidardan düşürülen Dr. Nkrumah, uzun süre Gine'de sürgünde kaldı. Dr. Nkrumah, 1972'de Romanya'nın başkenti Bükreş'te prostat kanseri hastalığından hayatını kaybetti.
– Kenya'nın özgürlük direnişi: “Mau Mau ”
Kenya'da İngiliz sömürge yönetimine karşı mücadele eden Mau Mau hareketinin lideri Dedan Kimathi, ülkesinin bağımsızlığı için mücadele eden en önemli kişiler arasında geliyor.
Kenya'da “Özgürlük Savaşçıları ” olarak bilinen “Mau Mau ” direnişine mensup binlerce kişi, 1952'den itibaren Kimathi liderliğinde, uzun yıllar İngilizlere karşı başlattıkları isyanla bağımsızlığa giden yolda büyük bir rol oynadı.
Direnişin ismi olan Mau Mau, Swahili dilinde “Beyazları Dışarı Gönderelim – Afrika'ya Özgürlük Getirelim ” anlamına gelen “Mzungu Aende Ulaya – Mwafrika Apate Uhuru ” sloganlarının baş harflerinden oluşuyor.
1800'lü yılların sonuna doğru Kenya'ya yerleşen ve Kenya halkını uzun yıllar sömürerek köleleştiren İngilizler, 1952 ve 1956 arasında ülkenin dört bir yanda direniş gösteren Mau Mau hareketiyle şaşkınlığa uğradı.
Mau Mau direnişiyle başa çıkamayan İngilizler 1952'de olağanüstü hal ilan etti. Direnişi kıramayan İngilizler son çare olarak, ormanda saklanan binlerce Kenyalı savaşçının üzerine uçaklarla bomba yağdırdı.
Bu saldırıda yaralı olarak yakalanan Kimathi, 1957'da idam edildi.
İsyanın ardından birkaç yıl sonra İngilizler, yönetimi Kenyalılara devretme kararı aldı ve 1963'te tamamen bağımsız olan ülkede Mau Mau hareketinin önemli liderlerinin isimleri sokak ve caddeleri verildi, şehir merkezine heykelleri dikildi.
İngiltere, eski sömürgesi Kenya’dan 2013 yılında özür diledi ve 20 milyon dolara yakın tazminat öderken İngiliz resmi rakamlarına göre, Kenya'da 1952-1956 yılları arasında Mau Mau direnişi sırasında 11 bin 505 direnişçi öldürüldü, harekete destek veren çoğunluğu sivil 5 binden fazla kişi hapse atıldı.
İngilizler tarafından terörist, Kenyalılar tarafından ise kahraman olarak bilinen Kimathi, 2010 yılından itibaren anayasaya eklenen bir madde ile ulusal kahraman ilan edildi.
– İşgal ve sömürge karşıtı bir Şeyh
Müridi tarikatı kurucusu, 1853-1927 yılları arasında yaşayan Mutasavvıf Şeyh Ahmadou Bamba Mbacke, ülkesindeki sömürge ve misyoner faaliyetlerine karşı mücadele etti.
Küçüklüğünden beri ilimle uğraşan Bamba, kaldığı dergahın yetersiz kaldığını düşünüp cennette olduğuna inanılan “Tuba ağacından ” esinlenerek, 1887'de Tuba şehrini kurup talebelere ders vermeye başladı.
O dönemde bölgede bazı siyasi karışıklıklar baş gösterince Fransızlar bu karışıklıklardan Şeyh Bamba'yı sorumlu tuttu ve kendisini Burkina Faso ve daha sonra da Gabon'a sürgüne gönderdi.
Ülkenin ormanlık bölgesindeki sürgün yıllarında tek başına yaşayan Şeyh Bamba, bu sırada pek çok eser kaleme aldı. Bamba, 1902'de serbest bırakıldı ise de ertesi yıl yeniden tutuklandı. Bu defa Moritanya'ya sürüldü ancak tutuklanması, sürgün hayatına mahkum edilmesi olayların durmasını sağlamadı. Aksine iç karışıklıklar, isyanlar daha da arttırdı.
Şeyh Bamba'nın 1927'de vefatından sonra talebeleri, halkı örgütleyerek Senegal'deki Fransız sömürgesine karşı mücadeleye devam etti.
– Nijerya'nın bağımsızlığında halkın sesi Balewa oldu
Batı Afrika ülkesi Nijerya'nın Bauchi eyaletinde 1912'de doğan Abubakar Tafawa Balewa, ülkenin en büyük etnik grubu olan Hausa kabilesine mensup olup İngilizlere karşı mücadele etmiş önemli bir figür olarak tarihe geçti.
İngiltere'de üniversite eğitim alan Balewa, Londra Üniversitesi'nde eğitim bölümünde mezun oldu ve İngiltere dönüşünden bir yıl sonra 1946'da kuzeyliler temsilen meclise seçildi.
Meclis üyeliği sırasında İngilizlerin Nijerya'yı terk etmesi için mücadele eden Balewa, bu mücadelesi nedeniyle 1947'da ülkede seçilen büyük 5 kanun yapıcıdan biri oldu.
Meclis üyesi olan Balewa, ülkenin bağımsızlığını kazanması için Nijerya'da önemli bir figür olarak halkın sesi oldu.
Nijerya'da bağımsızlık öncesi bakanı olarak görev yapan Balewa, 1960 yılındaki bağımsızlık sonrası Nijerya'nın ilk başbakanı oldu.
İkinci kez başbakan olarak seçilen Balewa, görevi süresince, Afrika ülkelerinin bir araya gelmesi için Gana'nın ilk cumhurbaşkanı Dr. Nkrumah ile mücadele etti.
Başbakanlık görevi devam eden Balewa, 15 Ocak 1966'da kimliği belirsiz kişilerce kaçırılarak öldürüldü.
