TBMM (AA) – HATİCE ÖZDEMİR – TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığınca yapılan Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerdeki parlamento üyelerine sağlanan yasama dokunulmazlığına ilişkin araştırmada, “Almanya, İtalya, İspanya, İsveç, Letonya, Litvanya, Avusturya, Polonya, Macaristan, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Bulgaristan ve Danimarka’da suç işlerken yakalanan parlamento üyesi, yasama dokunulmazlığından yararlanamamaktadır.” değerlendirmesinde bulunuldu.
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, “AB üyesi ülkelerde ve Avrupa Parlamentosu’nda, parlamento üyelerine sağlanan yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı” konusunu inceledi.
Parlamento üyelerinin görevleri ile ilgili açıkladıkları görüş ve kullandıkları oylardan dolayı uğrayabilecekleri hukuki ve cezai takibata karşı koruyan yasama sorumsuzluğu ile suç işlediklerinde parlamentonun izni olmadan gözaltına alma, tutuklama, kovuşturma gibi cezai takibata karşı koruyan yasama dokunulmazlığı alanlarının irdelendiği araştırmada, incelenen ülkelerin tamamında yasama sorumsuzluğunun anayasa ile düzenlendiği belirtildi.
Yasama sorumsuzluğunun kapsamının Yunanistan, Letonya, Avusturya, Belçika, Romanya’da, parlamento üyelerinin, parlamentoya ilişkin görevlerini yerine getirirken, Portekiz, Fransa, İtalya, İspanya’da görevlerini yerine getirirken, İsveç’te görevleriyle ilgili olarak, Finlandiya, Litvanya, Bulgaristan, İrlanda, Danimarka’da parlamentoda, Çek Cumhuriyeti, Ukrayna, Estonya’da parlamentoyu oluşturan meclislerde veya parlamento organlarında, Hollanda’da genel kurul oturumlarında ve parlamento komisyonlarında, Almanya’da parlamento ve parlamento komisyonlarında, Slovenya’da ise meclis genel kurulunda veya meclisin diğer organlarında kullandıkları oy ile açıkladıkları görüşler nedeniyle sorumlu tutulamayacakları ifade edildi.
– Yasama sorumsuzluğunu kapsamayan suçlar
Araştırmada, örnek olarak Almanya’da küçük düşürücü hakaret, Yunanistan’da hakaret, Letonya’da kasten onur ve haysiyet kırıcı, özel hayat ve aile hayatı ile ilgili onur, haysiyet kırıcı ifade, Litvanya’da hakaret ve iftira, Polonya’da üçüncü şahısların haklarının ihlali, Macaristan’da devlet sırrı ilkesinin ihlali, haysiyet kırıcı fiil veya hakaret, Ukrayna’da hakaret ile onur, haysiyeti zedeleyici iftira fiillerinin yasama sorumsuzluğu kapsamında bulunmadığı anayasalarda açıkça belirtildiği vurgulandı.
Danimarka, Yunanistan, Polonya, Finlandiya ve İsveç’te üyelerin sahip olduğu yasama sorumsuzluğunun, parlamento tarafından kaldırılabildiğine işaret edilen araştırmada, “Yunanistan’da hakaret fiili nedeniyle, Polonya’da üçüncü kişilerin haklarının ihlal edilmesi durumunda parlamento yasama sorumsuzluğunu kaldırabilir, Finlandiya ve İsveç’te ise yasama sorumsuzluğu parlamento üyelerinin altıda beşinin vereceği kararla kaldırılabilir.” ifadesi kullanıldı.
– Hollanda ve İngiltere’de yasama dokunulmazlığı bulunmuyor
Parlamento üyelerinin suç işlediklerinde parlamentonun izni olmadan, gözaltına alma, tutuklama gibi cezai takibat işlemlerinde bulunulamayacağı durum ise yasama dokunulmazlığı kapsamında yer alıyor.
Araştırmada, Hollanda ve İngiltere’de parlamento üyelerine yasama dokunulmazlığının tanınmadığı, bu ülkelerde parlamento üyeleri hakkında yasal takibat yapılabilmesi için parlamentonun yasama dokunulmazlığını kaldırmasına gerek olmadığı belirtildi.
Yasama dokunulmazlığının parlamento üyelerine sağladığı güvencelerin kapsamı açısından ülkeden ülkeye büyük farklılıklar gözüktüğünün kaydedildiği araştırmada, şunlar kaydedildi:
“Yasama dokunulmazlığı parlamento üyelerine, Almanya, Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz, Letonya, Litvanya, Avusturya, Polonya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Bulgaristan, İrlanda, Ukrayna, Finlandiya, İsveç’te tutuklamaya, İtalya, Slovenya, Portekiz, Polonya, Romonya, Ukrayna, Finlandiya, İsveç’te gözaltına almaya, Slovenya, İspanya, Yunanistan, Letonya, Litvanya, Avusturya, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan, Danimarka, Ukrayna ve Estonya’da kovuşturmaya, İtalya, Letonya, Avusturya, Romanya’da aramaya, İtalya’da dinlemeye, Letonya, Çek Cumhuriyeti’nde tanıklık yapmaya, Portekiz’de ifade vermeye, Yunanistan’da bilgileri açıklamaya, Almanya, Fransa, İtalya, Letonya, Litvanya’da hürriyeti kısıtlayan ve sona erdiren tedbirlere, Portekiz, Danimarka, İsveç’te hapsetmeye karşı güvence sağlıyor.”
– Dokunulmazlık zırhının kaldırıldığı suçlar
Araştırmada, parlamento üyelerinin, bazı durumlarda yasama dokunulmazlığının sağladığı birtakım güvencelerden yararlanamadığı da vurgulandı.
En yaygın istisnanın suçüstü hali olduğunu bildirilen açıklamada, şu bilgilere yer verildi:
“Almanya, İtalya, İspanya, İsveç, Letonya, Litvanya, Avusturya, Polonya, Macaristan, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Bulgaristan ve Danimarka’da suç işlerken yakalanan parlamento üyesi, yasama dokunulmazlığından yararlanamamaktadır. Finlandiya, İtalya, Yunanistan, İsveç, İrlanda’da belirli niteliklere sahip suçlar söz konusu olduğunda, Fransa, Slovenya, Portekiz’de parlamento üyesinin belirli niteliklere sahip suçu işlerken yakalanması durumunda yasama dokunulmazlığının sağladığı birtakım güvenceler işlememektedir. İtalya’da, parlamento üyesinin kesinleşmiş mahkeme kararıyla mahkum olması, İsveç’te parlamento üyesinin suçunu itiraf etmesi, Polonya’da kovuşturmanın selameti açısından tutuklamanın gerekli olması, Bulgaristan’da üyenin yazılı olarak onay vermesi ve Slovenya’da üyenin dokunulmazlığa sahip olduğunu ileri sürmemesi durumlarında üyeler dokunulmazlıktan yararlanamamaktadırlar.”
Yasama dokunulmazlığını kaldırma yetkisinin, incelenen ülkelerin çoğunda parlamentolara verildiğinin belirtildiği araştırmada, “Fransa’da Başkanlık Divanı, Letonya’da parlamentonun tatilde olduğu dönemde Başkanlık Divanı, Avusturya’da parlamentonun tatilde olduğu durumda ilgili daimi komisyon, Bulgaristan’da parlamento tatildeyse parlamento başkanı yasama dokunulmazlığının kaldırılması hususunda karar verme yetkisine sahiptir. Polonya, Çek Cumhuriyeti’nde anayasalarında özellikle istisnai durumlarda, parlamento başkanlarına birtakım yetkiler verildiği görülmektedir.” ifadesine yer verildi.
